Bij een tekort aan pollen kunnen bijen tomaten vroeg laten bloeien door bladeren te knijpen
Een hommel zakt zijn monddelen in een plantenblad om een klein gaatje te smoren. Kleine sneden als deze lijken planten ertoe te bewegen vroeg te gaan bloeien – goed nieuws voor een bij die geen stuifmeel heeft.
Hier is een hommeltip die een slowpoke-plant vroeg kan laten bloeien. Bijt gewoon in zijn bladeren.
Minstens drie soorten hommels gebruiken hun monddelen knip kleine confetti-stukjes uit het blad van de plant, rapporteren onderzoekers op 22 mei Wetenschap. Dit gebeten bijten komt vaker voor als er een tekort aan pollen is, zegt Consuelo De Moraes, een chemisch ecoloog en entomoloog bij ETH Zürich.
Uit experimenten blijkt dat mosterd- en tomatenplanten knabbelen Bombus terrestris
bijen bloeiden eerder dan ongebeten planten door dagen of zelfs weken, zeggen De Moraes en haar collega’s. Dus voor de hommels kan het versnellen van bloeitijden een redder in nood zijn. Bij het zoeken naar kolonies in het vroege voorjaar, vertrouwen de bijen op bloempollen als eiwitbron om hun jongen groot te brengen.
Foteini Paschalidou, ecoloog bij het Franse Nationale Instituut voor Landbouwonderzoek in Versailles-Grignon, was het eerste teamlid dat de aandacht vestigde op het gedrag. Ze werkte aan een ander project met caged B. terrestris bijen binnenshuis. Eerst maakte De Moraes zich zorgen. ‘Is er iets mis met ze?’
De bijenleverancier en enkele boeren die ze gebruikten om gewassen te bestuiven, verzekerden de onderzoekers dat knijpen elders gebeurt, hoewel het team geen verslagen heeft gevonden in de wetenschappelijke literatuur.
Om een verband tussen bladbijten en pollengebrek te testen, deden de onderzoekers een gekooide bijentest. Na drie dagen zonder stuifmeel hadden hommels die vastzaten met niet-bloeiende planten meer kans gaten in het gebladerte te steken dan een bijengroep die zoemde tussen overvloedige bloemen. Toen onderzoekers de situaties van de bijen verwisselden, begonnen de insecten die nu zonder bloemen vastzaten, bladeren te knabbelen.
Tests uitgevoerd op het dak van het laboratoriumgebouw met bijen die vrij waren om bloemen te zoeken in plantenbakken op het dak en elders vonden ook een verband tussen een tekort aan pollen en meer bladbijten, rapporteren de onderzoekers.
Het idee dat bijenbeschadiging aan een blad de bloei in een stroomversnelling kon brengen, trof oorspronkelijk co-auteur Mark Mescher van ETH Zürich als een afstandsschot. Maar in laboratoriumtests bloeiden tomatenplanten vijf tot tien keer doorgeprikt door stuifmeelarme bijen gemiddeld 30 dagen eerder dan onbeschadigde planten. Maar de versnelde tijd varieerde per plantensoort. Bijvoorbeeld zwarte mosterd met honingbij (Brassica nigra) bloeide slechts ongeveer 16 dagen te vroeg.
De versnelling van de met bijen geteisterde planten is niet geheel ongekend. Sommige andere vormen van stress, waaronder droogte, schaarse voedingsstoffen en aanvallen door bladetende insectenplagen, hebben ook vroege bloei veroorzaakt, benadrukt Mescher. Maar wat er precies aan de hand is met de bijenbeten en hoe ze de interne klok kunnen aanboren die een plant ertoe aanzet om over te schakelen van bladeren naar bloei, blijven grote vragen.
Tot dusver hebben de beste inspanningen van menselijke wetenschappers die wachten met een tang en een scheermes op het dak van een laboratorium om de bijenactiviteit in realtime na te bootsen, beet voor beet, bij vergelijkingsinstallaties slechts een bescheiden versnelling in de zwarte mosterd opgeleverd, en geen zinvolle verandering in de tomaten. Er kan dus iets speciaals zijn in een bijenbeet.
Bij een gelukkig ongeluk trokken de buitenproeven bezoek van twee anderen Bombus soorten die de aangeboden planten hebben bekeken en ook gaten in de bladeren hebben ingesneden. Dat bevestigt dat bladknabbelen niet zomaar een eigenaardigheid is van een commerciële bijenlijn, hoewel twee oude hommelkijkers – Dave Goulson aan de Universiteit van Sussex in Engeland en Lynn Adler aan de Universiteit van Massachusetts Amherst – zeggen dat ze het nooit hebben opgemerkt het.
Goulson zegt dat hij gefascineerd is door het idee. B. terrestris snijdt gewoonlijk gaten in plantendelen, maar in een iets andere context. In plaats van naar nectar te tasten door de natuurlijke openingen van bloemen, bijten deze en andere hommels vaak gewoon kleine gaatjes door de buitenmuur van een bloem voor een slokje. ‘Ik kan me voorstellen dat hongerige bijen die geen bloemen kunnen vinden, in wanhoop proberen bladeren te bijten’, zegt Goulson. Het bijten van bloemen kan dus zijn geëvolueerd naar bladbijten, maar, zoals Mescher opmerkt, het kan ook andersom zijn gebeurd.
Met die intrigerende ideeën die zoemen, is het nu duidelijk een goed moment om bijen te gaan kijken.
