Romanschrijver Annie Proulx beschrijft de lange geschiedenis van mensen met wetlands en hun ecologische waarde
Bomen en struiken onderscheiden moerassen, zoals deze in Louisiana, van andere soorten veengebieden.
Fen, Moeras & Moeras
Annie Proulx
Simon & Schuster, $ 26,99
Een recente tv-advertentie toont drie jongens die verdwaald zijn in het bos, discussiërend over de vraag of ze een afslag hadden moeten nemen bij een vijver, waarvan een man beweert dat het een moeras is. ‘Laten we niet doen alsof je weet wat een moeras is,’ snauwt de ander. “Het zou een moeras kunnen zijn”, biedt de derde aan.
Het is een uitwisseling die romanschrijver Annie Proulx waarschijnlijk niet zou verbazen. Hoewel de verschillende soorten veengebieden – wetlands die rijk zijn aan gedeeltelijk vergaan materiaal dat veen wordt genoemd – wel degelijk in elkaar overlopen, kan ik na het lezen van haar laatste boek niet anders dan denken dat een historische afkeer en onderwaardering van wetlands in de westerse samenleving heeft geleid tot de gemiddelde iemands verwarring over de basiswoordenschat van veengebieden.
In Fen, Bog & Swamp: een korte geschiedenis van de vernietiging van veengebieden en de rol ervan in de klimaatcrisis, probeert Proulx de hiaten op te vullen. Ze beschrijft drie soorten veengebieden: vennen, die worden gevoed door beken en rivieren; moerassen, gevoed door regenwater; en moerassen, te onderscheiden door hun bomen en struiken. Hoewel alle drie de ecosystemen over het grootste deel van de wereld voorkomen, richt Proulx zich vooral op Noordwest-Europa en Noord-Amerika, waar de laatste eeuwen van moderne landbouw hebben geleid tot een enorme vraag naar droog land. Natte, modderige en stinkende wetlands waren een nachtmerrie voor boeren en toekomstige ontwikkelaars. Sinds de 17e eeuw hebben Amerikaanse kolonisten meer dan de helft van de wetlands van het land drooggelegd; slechts 1 procent van de Britse vennen blijft vandaag.
Pas recent zijn de gevolgen van deze verliezen duidelijk geworden. “We bevinden ons nu in de beschamende positie dat we het belang van deze vreemde plaatsen opnieuw moeten leren”, schrijft Proulx. Ten eerste hebben veengebieden een grote ecologische waarde en ondersteunen ze een verscheidenheid aan dieren in het wild. Ze houden ook enorme hoeveelheden koolstofdioxide vast, en sommige veengebieden voorkomen kusterosie, terwijl ze land bufferen tegen stormvloeden (SN: 17-3-18, p. 20). Maar het boek besteedt niet te veel tijd aan nitty-gritty ecologie. In plaats daarvan onderzoekt Proulx deze omgevingen in de context van hun relatie met mensen.
Bekend om haar fictie, Proulx, die schreef Het verzendnieuws: en ‘Brokeback Mountain’, is gebaseerd op historische verslagen, literatuur en archeologische opgravingen om plaatsen voor te stellen die verloren zijn gegaan door de tijd. Ze daagt het idee uit dat wetlands puur onaangenaam of verontrustend zijn – denk aan het moeras van Shrek, waar alleen een boeman zou willen leven, of de moerassen van verdriet in Het verhaal zonder einde die Atreyu’s paard opslokken.
Proulx springt tot 20.000 jaar geleden terug naar de bodem van de Noordzee, destijds een heuvelachtig zwad genaamd Doggerland. Toen de zeespiegel in de zevende eeuw voor Christus steeg, leerden de mensen daar te gedijen op de zich ontwikkelende vennen in de regio, op jacht naar vissen en paling. In Ierland zijn ‘veenlichamen’ – waarvan velen denken dat het mensenoffers zijn – duizenden jaren in het veen bewaard gebleven; Proulx stelt zich fakkeltochtceremonies voor waarbij mensen aan de modder werden geofferd, een verbinding met de natuurlijke wereld die voor veel mensen tegenwoordig moeilijk te begrijpen is. Deze ruimtes werden geïntegreerd in de lokale culturen, van renaissanceschilderijen van wetlands tot Brits jargon zoals: rifling (zoals een moeras trilt wanneer erop wordt getrapt). Proulx reflecteert ook op haar eigen jeugdherinneringen – dwalen door wetlands in Connecticut, een moeras in Vermont – en beschrijft hoe zij, net als schrijver Henry David Thoreau, schoonheid vindt in deze plaatsen. “Het is mogelijk om van een moeras te houden”, zegt ze.
Venen, moerassen en moerassen zijn technisch verschillend, maar ze zijn ook vloeibaar; het ene wetland kan overgaan in het andere, afhankelijk van de waterbron. Dezelfde vloeibaarheid wordt weerspiegeld in het boek, waar Proulx van het ene wetland naar het andere fladdert, van het ene deel van de wereld naar het andere, van het ene millennium naar het andere. Soms didactisch en meanderend, zal Proulx afdwalen om de destructieve neiging van de mensheid te bespreken, niet alleen in wetlands, maar in de natuur in het algemeen, waarbij hij in grote lijnen aspecten van de klimaatcrisis herhaalt waarmee de meeste lezers die geïnteresseerd zijn in het milieu waarschijnlijk al bekend zijn. Ik was het meest geboeid – en diepbedroefd – door de verhalen die ik nog nooit eerder had gehoord: van ‘Yde Girl’, een roodharige tiener die aan een moeras werd geofferd; de zombievuren in Arctische veengebieden die ondergronds branden; en de ivoorsnavelspecht, een vogel die al bijna een eeuw vermist wordt in de moerassen van het zuiden van de VS.
Kopen Fen, Moeras & Moeras van Bookshop.org. Wetenschapsnieuws is een aangesloten bij Bookshop.org en verdient een commissie op aankopen die via links in dit artikel worden gedaan.
