Het boek toont de diverse zintuiglijke vermogens van andere wezens
Deze sint-jakobsschelp heeft blauwe ogen die hem helpen te zien, maar zijn visie is heel anders dan hoe mensen de wereld zien.
Een immense wereld
Ed Yong
Willekeurig huis, $ 30
Smaragdgroene wespen weten hoe kakkerlakkenhersenen aanvoelen.
Dit is handig wanneer een vrouwelijke wesp een kakkerlak moet veranderen in een gehoorzame zombie die haar larven zal huisvesten en als diner zal dienen. Eerst steekt de wesp zijn angel in het midden van de kakkerlak om de poten even te verlammen. Vervolgens komt een meer delicate operatie: het hoofd steken om een dosis gif af te geven aan specifieke zenuwcellen in de hersenen, waardoor de wesp controle heeft over waar zijn slachtoffer heen gaat. Maar hoe weet een wesp wanneer hij de hersenen heeft bereikt? De punt van de angel is een sensorische sonde. In experimenten met hersenloze kakkerlakken, zal een wesp keer op keer de kop steken, vruchteloos zoekend naar het gewenste doelwit.
Een hersengevoelige angel is slechts één voorbeeld van de talloze manieren waarop dieren de wereld om hen heen voelen. Wij mensen hebben de neiging om te denken dat de wereld is zoals we die waarnemen. Maar voor alles wat we kunnen zien, ruiken, proeven, horen of aanraken, is er zoveel meer waar we ons niet van bewust zijn.
In Een immense wereldintroduceert wetenschapsjournalist Ed Yong die verborgen wereld en het concept van Umwelt, een Duits woord dat verwijst naar de delen van de omgeving die een dier voelt en ervaart. Elk wezen heeft zijn eigen Umwelt. In een kamer vol met verschillende soorten organismen, of zelfs meerdere mensen, zou elk individu die gedeelde atmosfeer op geheel verschillende manieren ervaren.
Yong laat lezers kennismaken met de werkelijk immense wereld van de zintuigen door te beginnen met degene die we goed kennen. In sommige gevallen zoekt hij de grenzen van zijn eigen kunnen op. Hondenneuzen zijn bijvoorbeeld beter dan mensenneuzen in het opsnuiven van een geur lang nadat de bron verdwenen is, zoals Yong aantoont. Terwijl hij met gesloten ogen op handen en knieën rondkroop, kon hij een naar chocolade ruikend touwtje volgen dat een onderzoeker op de grond had gelegd. Maar hij verloor de geur toen het touwtje werd verwijderd. Dat zou een hond niet overkomen. Het zou het spoor, tekenreeks of geen tekenreeks oppikken.
Bij het verkennen van de uitgestrekte zintuiglijke wereld helpt het om een goede verbeeldingskracht te hebben, omdat zelfs bekende zintuigen nogal vreemd kunnen lijken. Sint-jakobsschelpen hebben bijvoorbeeld ogen en ‘zien’ op de een of andere manier, ondanks het feit dat ze een grof brein hebben dat de beelden niet kan verwerken. Krekels hebben haren die zo reageren op een naderende spin dat het proberen om de haren gevoeliger te maken de regels van de natuurkunde zou kunnen overtreden. Een blinde Ecuadoraanse meerval voelt stromend water met duurzame tanden die zijn huid bedekken. Het dier gebruikt het kunstgebit om rustiger water te vinden.
Door deze opwarmingsoefeningen voor de verbeelding te doen, wordt het wat gemakkelijker om na te denken over hoe het zou kunnen zijn om een echolocerende vleermuis te zijn, een vogel die magnetische velden detecteert of een vis die communiceert via elektriciteit. Yongs levendige beschrijvingen helpen lezers ook om deze zintuigen te doorgronden: “Een rivier vol met elektrische vissen moet zijn als een cocktailparty waar niemand ooit zwijgt, zelfs als hun mond vol is.” In een bos lijkt gebladerte misschien grotendeels stil, maar sommige insecten “praten” door middel van plantstelen met behulp van trillingen. Met een koptelefoon aangesloten op planten zodat wetenschappers kunnen luisteren, “geluiden tjilpende krekels als koeien en katydids klinken als draaiende kettingzagen.”
Ondanks alle verbazing van het boek, brengt het laatste hoofdstuk de lezers terug naar de realiteit van vandaag. Mensen vervuilen dieren Umwelten; we dwingen dieren om te leven in omgevingen die besmet zijn met door mensen gemaakte prikkels. En de gevolgen kunnen dodelijk zijn, waarschuwt Yong. Kunstlicht toevoegen in de duisternis van de nacht doodt vogels en insecten (SN: 31-8-21). Omgevingen luider maken maskeert de geluiden van roofdieren en dwingt prooien meer tijd te besteden aan het in de gaten houden dan aan het eten (SN: 5/4/17). “We zijn dichterbij dan ooit om te begrijpen hoe het is om een ander dier te zijn”, schrijft Yong, “maar we hebben het voor andere dieren moeilijker dan ooit gemaakt.”
Omdat we allemaal onze eigen hebben Umwelt, is het bijna onmogelijk om de vreemde werelden van dieren volledig te begrijpen, schrijft Yong. Hoe weten we bijvoorbeeld welke dieren pijn voelen? Onderzoekers kunnen de signalen of stimuli ontleden die een dier zou kunnen ontvangen. Maar wat dat wezen meemaakt, blijft vaak een raadsel.
Kopen Een immense wereld van Bookshop.org. Wetenschapsnieuws is een aangesloten bij Bookshop.org en verdient een commissie op aankopen die via links in dit artikel worden gedaan.
