De hagedissen van de Indonesische Modigliani zijn heldergroen maar kunnen van kleur veranderen als een kameleon
Opvallend voor de hoorn die uit zijn neus komt, werd in 2018 een levende Modigliani-hagedis gevonden in de bossen van Noord-Sumatra in Indonesië. De soort is voor het laatst gezien in 1891.
Bijna 130 jaar geleden arriveerde de Italiaanse ontdekkingsreiziger Elio Modigliani in een natuurhistorisch museum in Genua met een hagedis die hij naar verluidt uit de bossen van Indonesië had verzameld.
Gebaseerd op het exemplaar van Modigliani, kreeg de opvallende hagedis – opmerkelijk voor een hoorn die uit zijn neus steekt – zijn officiële taxonomische beschrijving en naam, Harpesaurus modiglianii, in 1933. Maar tot nu toe zijn er nooit verslagen geweest van iemand die zo’n hagedis vond.
In juni 2018 belde Chairunas Adha Putra, een onafhankelijke natuurbioloog die een vogelonderzoek uitvoert in een bergachtig gebied rond het Tobameer in het Noord-Sumatra in Indonesië, herpetoloog Thasun Amarasinghe. Bij het meer, dat de krater van een supervulkaan vult, had Putra ‘een dode hagedis met interessante morfologische kenmerken gevonden, maar hij wist niet precies wat het was’, zegt Amarasinghe, die de bioloog later vroeg om het exemplaar naar Jakarta te sturen.
Amarasinghe hoefde alleen maar naar de neushoorn van de hagedis te kijken om te vermoeden dat hij de hagedis van Modigliani vasthield. ‘Het is de enige hagedissensoort die in Noord-Sumatra voorkomt’, zegt hij.
Houten kunst en volksverhalen van de Bataks – inheemse bevolking afkomstig uit de regio – laten zien dat hagedissen een speciale plaats innemen in de mythologie van de mensen. “Maar er was simpelweg helemaal geen bericht over deze soort”, aldus Modasingliani’s, zegt Amarasinghe, van de Universiteit van Indonesië in Depok.
Hij vroeg Putra om terug te gaan naar de caldera om te zien of er een levende bevolking was. Na vijf dagen vond Putra op een avond wat hij zocht: ‘liggend op een lage tak, waarschijnlijk slapend’, aldus de bioloog. Hij nam foto’s van de hagedis en mat de grootte en vorm van zijn lichaamsdelen, zoals de lengte van zijn neushoorn en kop. Hij observeerde ook zijn gedrag voordat hij het uiteindelijk dezelfde nacht vrijgaf.
Met behulp van deze gegevens vergeleek Amarasinghe de hagedis met die beschreven in 1933 en concludeerde dat de levende hagedis en de dode die Putra was tegengekomen in feite Modigliani’s met de neus gehoornde hagedissen waren. Het dode exemplaar van het Genua-museum is lichtblauw door conservering, maar dat is nu bekend de natuurlijke kleur van de hagedis is overwegend lichtgroen. Het camouflage- en boombewonende gedrag is vergelijkbaar met Afrikaanse bergkameleons, melden Amarasinghe, Putra en collega’s in mei Taprobanica: The Journal of Asian Biodiversity.
Het reptiel behoort tot de Agamidae-familie van hagedissen, die gewoonlijk drakenhagedissen worden genoemd en soorten zoals baardagamen bevatten (SN: 14-06-17). Shai Meiri, een herpetoloog aan de universiteit van Tel Aviv, heeft dat eerder aangetoond veel drakenhagedissen leven in kleine, moeilijk toegankelijke gebieden, waardoor de reptielen moeilijk te bestuderen zijn. Er zijn 30 agamidesoorten die nooit zijn gezien sinds ze voor het eerst werden beschreven, en 19 soorten die bekend zijn van slechts één exemplaar, zegt Meiri.
Terwijl ze blij zijn met hun vondst, maken Amarasinghe en Putra zich zorgen over de toekomst van de hagedis. “De levende draak is gevonden buiten een beschermd natuurgebied en er vindt in de buurt een enorme ontbossing plaats”, zegt Amarasinghe.
Maar de herontdekking biedt een sprankje hoop voor het behoud van de hagedis, zegt Meiri. Voordat het reptiel weer opdook, wist niemand waar Modigliani’s hagedis precies woonde, of dat hij al was uitgestorven, zegt hij. Maar nu “kunnen we het bestuderen, de instandhoudingsbehoeften ervan begrijpen en hopelijk instandhoudingsmaatregelen implementeren.”