Inheemse volkeren hebben mogelijk met opzet de ‘donkere aarde’ van de Amazone gecreëerd

CHICAGO — Inheemse volkeren in het Amazonegebied hebben mogelijk al duizenden jaren met opzet vruchtbare grond gecreëerd voor landbouw.

Op archeologische vindplaatsen aan de andere kant van het stroomgebied van de Amazone zijn mysterieuze stukken ongewoon vruchtbare grond verspreid over het landschap. Wetenschappers hebben lang gedebatteerd over de oorsprong van deze ‘donkere aarde’, die donkerder van kleur is dan de omliggende bodems en rijker aan koolstof.

Nu hebben onderzoekers aangetoond dat inheemse Kuikuro-mensen in het zuidoosten van Brazilië wonen creëren opzettelijk vergelijkbare grond rond hun dorpen. De bevinding, gepresenteerd op 16 december tijdens de bijeenkomst van de American Geophysical Union, voegt bewijs toe aan het idee dat lang geleden Amazoniërs opzettelijk dergelijke grond ook hebben vervaardigd.

Het feit dat Kuikuro-mensen tegenwoordig de donkere aarde maken, is een “vrij sterk argument” dat mensen het in het verleden ook maakten, zegt Paul Baker, een geochemicus aan de Duke University die niet betrokken was bij het onderzoek.

Daarbij hebben deze vroege bewoners mogelijk onbedoeld enorme hoeveelheden koolstof in de bodem opgeslagen, zegt studiepresentator Taylor Perron, een aardwetenschapper aan het MIT. De techniek, zegt hij, zou een blauwdruk kunnen zijn voor het ontwikkelen van methoden om koolstof uit de atmosfeer duurzaam op te sluiten in tropische bodems, en zo de klimaatverandering te helpen bestrijden.

Inheemse volkeren hebben de Amazone duizenden jaren lang veranderd

De westerse wereld heeft de Amazone lang gezien als een uitgestrekte wildernis die relatief ongerept was voordat Europeanen kwamen opdagen. Centraal in dit argument staat het idee dat de bodem van de Amazone, die net als andere tropische bodems arm is aan voedingsstoffen, de bewoners ervan weerhield landbouw te ontwikkelen op een schaal die nodig was om complexe samenlevingen te ondersteunen.

Maar een hele reeks archeologische vondsten in de afgelopen decennia – waaronder de ontdekking van oude stedelijke centra in Amazone-gebieden van het hedendaagse Bolivia – heeft onthuld dat mensen duizenden jaren vóór de komst van Europeanen actief bezig waren met het vormgeven van de Amazone (SN: 25-05-22).

De meeste wetenschappers zijn het er tegenwoordig over eens dat de aanwezigheid van donkere aarde in de buurt van archeologische vindplaatsen betekent dat Amazoniërs lang geleden deze grond gebruikten om gewassen te verbouwen. Maar terwijl sommige archeologen beweren dat mensen met opzet de grond hebben gemaakt, beweren anderen dat de donkere aarde door geologische processen is neergelegd.

Perron en collega’s bespraken interviews van Kuikuro-mensen, uitgevoerd door een Kuikuro-filmmaker in 2018. Uit die gesprekken bleek dat Kuikuro-dorpelingen actief donkere aarde maken – eegep in Kuikuro – met behulp van as, etensresten en gecontroleerde brandwonden.

“Als je plant waar geen eegepe is, is de grond zwak”, legde ouderling Kanu Kuikuro uit in een van de interviews. “Daarom gooien we de as, maniokschillen en maniokpulp weg.”

De onderzoekers verzamelden bodemmonsters van Kuikuro-dorpen en archeologische vindplaatsen in het stroomgebied van de Xingu-rivier in Brazilië. Het team vond “opvallende overeenkomsten” tussen monsters van donkere aarde van oude en moderne vindplaatsen, zegt Perron. Beiden waren veel minder zuur dan omringende bodems – waarschijnlijk dankzij het neutraliserende effect van as – en bevatten meer plantvriendelijke voedingsstoffen.

Donkere aarde zou veel koolstof kunnen opslaan in de Amazone

Uit deze analyses bleek ook dat donkere aarde gemiddeld twee keer zoveel koolstof vasthoudt als omliggende bodems. Infraroodscans van de Xingu-regio suggereren dat het gebied pokdalig is met donkere aarde en dat maar liefst ongeveer 9 megaton koolstof – de jaarlijkse koolstofemissies van een klein, geïndustrialiseerd land – in het gebied niet is vermeld, rapporteerden de onderzoekers op de vergadering.

Dit aantal, hoewel voorlopig, zou kunnen oplopen tot ongeveer de jaarlijkse koolstofemissies van de Verenigde Staten wanneer alle donkere aarde in het Amazonegebied in aanmerking wordt genomen, zegt Perron.

Uitzoeken hoeveel koolstof er daadwerkelijk in de Amazone is opgeslagen, kan klimaatsimulaties helpen verbeteren. Maar de schattingen van de onderzoekers zijn een “enorme extrapolatie van een zeer kleine dataset”, waarschuwt Baker – een gevoel dat door Perron wordt herhaald.

Om de werkelijke waarde vast te stellen van koolstof die is opgeslagen in de donkere aarde van de Amazone, zijn meer gegevens nodig, zegt Antoinette WinklerPrins, een geograaf aan de Johns Hopkins University die niet betrokken was bij het onderzoek. Toch heeft het onderzoek “diepgaande implicaties van het verleden en de toekomst” van de Amazone, zegt ze.

Om te beginnen laat de techniek zien hoe oude mensen konden gedijen in het Amazonegebied door duurzame landbouw te ontwikkelen die ook dienst deed als koolstofvastleggingstechniek. Nu er steeds meer broeikasgassen in de atmosfeer terechtkomen, zou het maken van donkere aarde – of iets dergelijks – een methode kunnen zijn om klimaatverandering tegen te gaan en tegelijkertijd de landbouw in de tropen te ondersteunen.

“Mensen in het verre verleden hebben een manier bedacht om veel koolstof honderden of zelfs duizenden jaren op te slaan”, zegt Perron. “Misschien kunnen we daar iets van leren.”