Een nieuwe maatstaf voor het risico op uitsterven gaat na hoe culturen voor soorten zorgen

In de ondiepe kustwateren van de Indische en Stille Oceaan zit een zeegras-schreeuwende neef van de lamantijn in de problemen. Milieubelastingen zoals vervuiling en verlies van leefgebied vormen een grote bedreiging voor doejong (Doejong doegon) overleving, zozeer zelfs dat in december de Internationale Unie voor het behoud van de natuur verhoogde het uitstervingsrisico van de soort status naar kwetsbaar. Sommige populaties zijn nu geclassificeerd als bedreigd of ernstig bedreigd.

Alsof dat nog niet erg genoeg is, lopen de zeekoeien het risico de bescherming te verliezen van een groep die al lang voor hen zorgt: de Torres Strait Islanders. Deze inheemse mensen voor de kust van Australië zijn van oudsher rentmeesters geweest van de doejongpopulaties daar, die duurzaam op de dieren jaagden en hun aantal in de gaten hielden. Maar de Torres Strait Islanders worden ook bedreigd, deels omdat de zeespiegel stijgt en hun gemeenschappen binnendringt, en warmere lucht en zeetemperaturen het voor mensen moeilijk maken om in de regio te leven.

Deze situatie is niet uniek voor doejongs. Dat bleek uit een wereldwijde analyse van 385 cultureel belangrijke planten- en diersoorten 68 procent waren beide biologisch kwetsbaar en het risico lopen hun culturele bescherming te verliezenrapporteren onderzoekers op 3 januari in de Procedures van de National Academy of Sciences.

De bevindingen illustreren duidelijk dat biologie niet de belangrijkste factor zou moeten zijn bij het vormgeven van het natuurbeschermingsbeleid, zegt cultureel antropoloog Victoria Reyes-García. Wanneer een cultuur afkalft, worden ook de soorten die belangrijk zijn voor die cultuur bedreigd. Om effectief te zijn, moeten meer instandhoudingsinspanningen rekening houden met de kwetsbaarheid van zowel de soort als de mensen die historisch voor hen hebben gezorgd, zegt ze.

“Veel mensen op het gebied van natuurbehoud denken dat we de mens moeten scheiden van de natuur’, zegt Reyes-García van het Catalaanse Instituut voor Onderzoek en Geavanceerde Studies en de Autonome Universiteit van Barcelona. Maar die tactiek gaat voorbij aan de zorgzame relatie die veel culturele groepen – zoals de Torres Strait Islanders – hebben met de natuur, zegt ze.

“Inheemse volkeren, lokale gemeenschappen, ook andere etnische groepen – ze zijn goede beheerders van hun biodiversiteit”, zegt Ina Vandebroek, een etnobotanist aan de University of the West Indies in Mona in Kingston, Jamaica, die niet bij het werk betrokken was. “Ze hebben kennis, diepe kennis, over hun omgeving die we echt niet over het hoofd kunnen zien.”

Een manier om de instandhoudingsinspanningen te verschuiven, is door soorten een “bioculturele status” te geven, die een vollediger beeld van hun kwetsbaarheid zou geven, zeggen Reyes-García en collega’s. In de studie gebruikte het team bestaand onderzoek naar taalvitaliteit om het risico van verdwijnen van een cultuur te bepalen: hoe meer het taalgebruik van een culturele groep afneemt, hoe meer die cultuur wordt bedreigd. En hoe meer een cultuur wordt bedreigd, hoe cultureel kwetsbaarder de belangrijke soorten zijn. Onderzoekers combineerden vervolgens de culturele en biologische kwetsbaarheid van een soort om tot zijn bioculturele status te komen. In het geval van de doejong is zijn bioculturele status in gevaar, wat betekent dat hij meer risico loopt dan de IUCN-indeling suggereert.

Deze intersectionele benadering van natuurbehoud kan soorten helpen door de mensen te betrekken die historisch voor hen hebben gezorgd (SN: 3/2/22). Het kan ook aangeven wanneer gemeenschappen steun nodig hebben om hun rentmeesterschap voort te zetten, zegt Reyes-García. Ze hoopt dat dit nieuwe raamwerk zal leiden tot meer inspanningen voor natuurbehoud die de rechten van lokale gemeenschappen erkennen en hun deelname aanmoedigen – leunend op de verbinding van de mens met de natuur in plaats van meer scheiding te creëren (SN: 3/8/22).